Het Living Lab is een relatief nieuw fenomeen dat zijn oorsprong vindt in de Verenigde Staten en sinds kort zijn opmars maakt in Europa en Nederland. Een Living Lab is een ruimte – soms een stad, soms een wijk, soms een huis – die is aangewezen als experimenteergebied. Wetenschappers, in samenwerking met overheden en bedrijven, mogen in zo’n gebied experimenten uitvoeren op personen die zich daar ophouden of begeven. Dergelijke experimenten beogen doorgaans sociale of maatschappelijke problemen aan te pakken,

zoals verkeersopstoppingen, sociale onveiligheid of energieverbruik. Dit gebeurt door het verzamelen van gegevens over burgers, waaruit gedragspatronen worden gedestilleerd. Op basis hiervan wordt vervolgens hun gedrag beïnvloed, om zodoende de problemen te verhelpen of te mitigeren. Dit roept een aantal ethische en juridische vragen op. Drie daarvan zullen hier worden besproken.

Download het artikel hier.

Op dit moment ben ik bezig met een groter project waarin ik 'oude' utopische projecten (Plato, Moore, Campanella, etc.) vergelijk met de huidige utopische projecten, vooral die welke gebruik maken van technologie.

Ik vergelijk verschillende vrijheidsconceptualisaties die ten grondslag liggen aan deze utopische projecten en beoordeel de rol die privacy speelt op deze ideale plekken. Hoewel het bekend is dat in dystopieën (1984, We, Brave New World) privacy zo goed als afwezig is, geldt dit interessant genoeg ook voor utopieën.

Waarom is privacy op ideale plaatsen afwezig? is de kernvraag waar ik in dit project mee te maken heb. Hopelijk mondt dit op een dag uit in een boek. 

In dit hoofdstuk wordt de transformatie van de publieke sfeer door Smart Cities en Living Labs verkend. Het onderzoekt deze transformatie door drie datagestuurde projecten in steden over de hele wereld te analyseren. Deze projecten roepen belangrijke juridische en ethische vragen op omdat ze basale elementen van de publieke sfeer transformeren en ter discussie stellen. Het eerste deel biedt de lezer een theoretisch kader voor dit hoofdstuk door de kenmerken van een betekenisvolle publieke sfeer zoals voorgesteld door Jürgen Habermas kort te beschrijven en de concepten van Living Labs en Smart Cities te bespreken. In hoofdstuk twee, drie en vier, worden drie casus geanalyseerd, namelijk het smart nation project van Singapore, Google's Living Lab 'Sidewalk' in Toronto, Canada, en het Living Lab 'Stratums Eind 2.0' in Eindhoven, Nederland. Deze casus zullen worden gebruikt om het concept van de publieke sfeer en zijn transformaties zoals voorgesteld door Jürgen Habermas te heroverwegen. Smart Cities en Living Labs stellen belangrijke kenmerken van een open, neutrale en democratische publieke sfeer ter discussie. De nieuwe publieke sfeer komt eraan, of toch niet?

Download het concepthoofdstuk hier, of koop het boek hier.

Dit preadvies bespreekt technologische ontwikkelingen die al bestaan en volop in  ontwikkeling  zijn  en  analyseert  hoe  zij  inwerken  op  bestaande  juridische  doctrines en bestuursmodellen. Daarbij is duidelijk dat de techniek en het recht op een aantal fundamentele punten botsen. Vanuit de wereld van systeemont-wikkelaars en techbedrijven wordt vaak benadrukt dat het recht is ontwikkeld in een andere tijd en dat het niet goed toepasbaar is op de nieuwe realiteit, zodat het volgens sommigen buiten beschouwing moet worden gelaten. Vanuit de ju-ridische hoek en het beleidskader wordt daarentegen benadrukt dat de techniek zich ‘gewoon’ aan het recht moet houden. De realiteit is vaak het slechtste van beide  werelden:  de  juridische  beginselen  en  rechtsregels  worden  formeel  in  stand gehouden, terwijl de praktijk daar in toenemende mate van afwijkt.   Dit preadvies stelt daarom de vraag of het mogelijk is om een derde weg te be-wandelen:  het  ontwikkelen  van  nieuwe  juridische  principes  voor  een  nieuwe  wereld. Het doel van dit preadvies en de daarin vervatte voorstellen is  niet  om  een panklare oplossing te bieden, eerder zijn de suggesties soms scherp neer-gezet  om  het  dilemma  of  de  botsing  tussen  recht  en  techniek  te  tonen  of  om  duidelijk  te  maken  wat  er  wordt  verloren  als  een  bestaand  juridisch  principe  wordt losgelaten. Klik hier.

Er is een trend om de openbare ruimte in slimme steden en living labs te privatiseren. Google, Microsoft en andere technologiebedrijven 'bezitten' soms bepaalde delen van de stad. Hetzelfde gebeurt in toenemende mate met particuliere woningen van burgers. Mensen krijgen gratis smart homes aangeboden; in ruil daarvoor stemmen ze ermee in om deze bedrijven alle activiteiten in hun huis te laten monitoren.

Hoewel de privatisering van openbare ruimten en privéwoningen om vele redenen duidelijk problematisch is, is het niet helemaal nieuw noch per sé problematisch. In dit project vergelijk ik de privatisering in smart cities en smart homes met oudere vormen van privatisering, vooral met de horigen die op het land woonden en in de huizen van hun heer en met de fabrieksarbeiders die in fabriekswijken woonden, vaak geheel of gedeeltelijk gefinancierd door industriële bedrijven. Veel van deze arbeiderswijken werden gezien als luxueus en arbeiders woonden er graag, ook al ging dit vaak ten koste van hun privacy. 

Een artikel hieromtrent is work in progress.